W praktyce spotyka się umowy, w których dzierżawca po ustaniu stosunku dzierżawy sprzedaje nowemu dzierżawcy nakłady poczynione na dzierżawionej nieruchomości, w postaci obiektu budowlanego (np. pawilonu handlowego). Kiedy obiekt budowlany może być sprzedany jako nakład poczyniony na nieruchomość? Co jest przedmiotem takiej sprzedaży i jaką formę powinna mieć umowa?
Analiza
Często zdarza się, że osoba korzystająca z cudzego gruntu na podstawie umowy dzierżawy wznosi na tym gruncie na własny koszt budynki lub innego rodzaju obiekty budowlane. Następnie w przypadku wygaśnięcia umowy dzierżawy i zawarcia przez właściciela gruntu umowy z nowym dzierżawcą, lub w przypadku wstąpienia nowego dzierżawcy w stosunek dzierżawy, dotychczasowy dzierżawca zawiera z nowym umowę, na podstawie której dotychczasowy dzierżawca otrzymuje od nowego świadczenie pieniężne w zamian za możliwość korzystania z obiektów budowlanych wybudowanych przez dotychczasowego dzierżawcę. W praktyce umowa taka określana jest jako sprzedaż nakładów na nieruchomości lub przeniesienie nakładów na nieruchomości, przy czym przez nakłady rozumie się obiekty budowlane i budynki wzniesione przez dotychczasowego dzierżawcę na dzierżawionym gruncie.
Tymczasem nakłady poczynione przez dzierżawcę nieruchomości w postaci wzniesionego obiektu budowlanego trwale połączonego z gruntem nie mogą stanowić odrębnego od gruntu przedmiotu obrotu, gdyż są częścią składową gruntu. Zgodnie z prawem budynek wzniesiony przez dzierżawcę na dzierżawionym gruncie stanowi własność właściciela gruntu, a nie dzierżawcy. Jeżeli zatem dzierżawca wzniósł na dzierżawionym gruncie obiekt budowlany trwale z gruntem związany, czynność prawna polegająca na sprzedaży tego obiektu budowlanego jako nakładu jest bezwzględnie nieważna.
Inaczej sytuacja wygląda jeżeli obiekt budowlany wybudowany przez dzierżawcę nie jest trwale związany z gruntem, bądź został połączony z gruntem jedynie dla przemijającego użytku. Taki obiekt może zostać zakwalifikowany po prostu jako rzecz ruchoma o bycie prawnym odrębnym od nieruchomości. Każda rzecz ruchoma może być natomiast sprzedana, jednak nie jako nakład na nieruchomości. Własność takiego obiektu można przenieść zatem w drodze zwykłej umowy sprzedaży rzeczy, a nie sprzedaży nakładów na nieruchomości. Wszelkie umowy sprzedaży nakładów, które mają za przedmiot tego rodzaju obiekt należy zatem interpretować jak zwykłe umowy sprzedaży rzeczy. Zastrzec jednak należy, że sytuacje w których wybudowany na nieruchomości obiekt budowlany może zostać uznany za rzecz ruchomą odrębną od gruntu – niezwiązaną z nim stale, lub związaną jedynie dla przemijającego użytku – są dość rzadkie. Przeważnie bowiem wznoszone obiekty budowlane ze swej natury muszą być trwale z gruntem związane i nie są wznoszone jedynie dla osiągnięcia partykularnego celu w założonym okresie czasu (przemijający użytek).
W typowych sytuacjach obiekt budowlany wznoszony przez dzierżawcę na dzierżawionej nieruchomości staje się częścią składową tego gruntu, a więc jego własność przysługuje właścicielowi gruntu. Dzierżawca wznosząc budynek na cudzym gruncie czyni na nim nakłady i nabywa w ten sposób roszczenie pieniężne względem właściciela nieruchomości o zwrot wartości dokonanych nakładów. Roszczenie pieniężne dawnego dzierżawcy o zwrot dokonanych nakładów jest prawem zbywalnym, może zatem być przedmiotem obrotu. Z tego względu ilekroć mówi się o sprzedaży nakładów na nieruchomości w postaci jakiegoś obiektu budowlanego, należy przez to rozumieć de facto umowę cesji wierzytelności (roszczenia) przysługującej dawnemu dzierżawcy wobec właściciela nieruchomości o zwrot nakładów poczynionych na wzniesienie tego obiektu budowlanego.
Nowy dzierżawca nabędzie w wyniku umowy cesji wierzytelności roszenie o zwrot nakładów względem właściciela i będzie mógł domagać się od właściciela zwrotu wartości nakładów w przypadku wygaśnięcia umowy dzierżawy. Umowa cesji wierzytelności o zwrot nakładów nie wymaga szczególnej formy, jej przedmiotem jest bowiem prawo majątkowe (wierzytelność pieniężna) a nie nieruchomość. Umowa taka może zatem być zawarta w zwykłej formie pisemnej. Nowy dzierżawca wstępując w stosunek dzierżawy w miejsce dawnego dzierżawcy powinien sprawdzić, czy umowa dzierżawy do której wstępuje nie zawiera przepisów wyłączających w szczególnych okolicznościach roszczenie dzierżawcy o zwrot nakładów. Nadto pamiętać należy o tym, że wartość nakładów poczynionych na nieruchomości wyceniania będzie według stanu z chwili zażądania przez uprawnionego zwrotu nakładów. Wartość roszczenia o nakłady w chwili zażądania ich zwrotu może zatem odbiegać od wartości tego roszczenia w momencie dokonania cesji.
Wnioski
Przedmiotem umowy „sprzedaży” nakładów poczynionych przez dzierżawcę w postaci obiektu budowlanego wzniesionego na dzierżawionym gruncie jest cesja wierzytelności pieniężnej o zwrot nakładów jakie przysługuje dzierżawcy względem właściciela.
Przedmiotem takiej umowy nie może być sam obiekt budowlany rozumiany jako nakład, jeżeli jest on trwale związany z gruntem i nie dla przemijającego użytku. Taki obiekt budowlany jest bowiem częścią składową nieruchomości, a zatem jest własnością właściciela nieruchomości.
Umowa sprzedaży nakładów, aby była ważna powinna dotyczyć roszczenia pieniężnego wobec właściciela nieruchomości o zwrot nakładów poczynionych na nieruchomości, a nie sprzedaży obiektu budowlanego. Umowa taka dla swej ważności nie wymaga szczególnej formy, może być zawarta w zwykłej formie pisemnej.