Ustawa o termomodernizacji z dnia 21 listopada 2008 roku o wspieraniu termomodernizacji i remontów (t.j. Dz.U. z 2018 poz. 966; dalej jako „ustawa o termomodernizacji”) jest urzeczywistnieniem rządowego programu wsparcia termomodernizacji i remontów, którego celem jest poprawa stanu technicznego istniejących zasobów mieszkaniowych, ze szczególnym uwzględnieniem ich termomodernizacji. Ustawa ta określa zasady dofinansowania przedsięwzięć termomodernizacyjnych i remontowych ze środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów, utworzonego przy Banku Gospodarstwa Krajowego.
O ustawie o termomodernizacji znów może być głośno w związku ze zmianami, które zostały wprowadzone ustawą o zmianie ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz niektórych innych ustaw (dalej jako „ustawa zmieniająca”). Ustawa ta weszła w życie 19 lutego 2019 roku i wprowadziła między innymi zagadnienia przedsięwzięcia niskoemisyjnego i gminnego programu niskoemisyjnego.
Fundusz Termomodernizacji i Remontów
Fundusz Termomodernizacji i Remontów (wcześniej Fundusz Termomodernizacji) utworzony został w Banku Gospodarstwa Krajowego wskutek realizacji rządowego programu, z którego mogą skorzystać właściciele zasobów mieszkaniowych (gminy, spółdzielnie mieszkaniowe, właściciele mieszkań zakładowych i prywatni właściciele). Z Funduszu przyznawane dotąd były trzy rodzaje premii – termomodernizacyjna, remontowa i kompensacyjna, a po wejściu w życie ustawy zmieniającej, dołączy do nich również inna forma wpierania modernizacji grzewczych – gminny program niskoemisyjny.
Przy okazji omówienia głównych założeń gminnego programu niskoemisyjnego, warto również przypomnieć o istniejących już formach wspierania termomodernizacji oraz remontów przewidzianych ustawą o termomodernizacji.
Premia termomodernizacyjna
Premia ta przyznawana jest inwestorowi, który realizuje przedsięwzięcie termomodernizacyjne, w wysokości do 20% kwoty kredytu wykorzystanego na realizację przedsięwzięcia, jednak nie więcej niż do wysokości 16% kosztów poniesionych na realizację przedsięwzięcia i dwukrotności przewidywanych rocznych oszczędności kosztów energii, ustalonych na podstawie audytu energetycznego. Przedsięwzięciem termomodernizacyjnym jest:
– ulepszenie, w wyniku którego następuje zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię dostarczaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej oraz ogrzewania do budynków mieszkalnych, budynków zbiorowego zamieszkania oraz budynków stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego służących do wykonywania przez nie zadań publicznych,
– ulepszenie, w wyniku którego następuje zmniejszenie co najmniej o 25% rocznych strat energii pierwotnej w lokalnych sieciach ciepłowniczych oraz zasilających je lokalnych źródłach ciepła,
– wykonanie przyłącza technicznego do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła w wyniku czego następuje zmniejszenie kosztów pozyskania ciepła dostarczanego do budynków – co najmniej o 20% w stosunku rocznym
– całkowita lub częściowa zmiana źródeł energii na źródła odnawialne lub zastosowanie wysokosprawnej kogeneracji.
Premia remontowa
Jest formą pomocy państwa dla inwestora realizującego przedsięwzięcie remontowe, w wysokości do 20% kwoty wykorzystanego kredytu na realizację przedsięwzięcia remontowego, jednak nie może wynosić więcej niż 15% jego kosztów. Przedmiotem przedsięwzięcia remontowego może być wyłącznie budynek wielorodzinny, w którym występują więcej niż dwa lokale mieszkalne i którego użytkowanie rozpoczęto przed dniem 14 sierpnia 1961 roku. Przedsięwzięciem remontowym jest przedsięwzięcie związane z termomodernizacją, polegające na:
– remoncie budynków wielorodzinnych, wymianie w budynkach wielorodzinnych okien lub remoncie balkonów,
– przebudowie budynków wielorodzinnych,
w wyniku których następuje ich ulepszenie, wyposażenie budynków wielorodzinnych w instalacje i urządzenia wymagane dla oddawanych do użytkowania budynków mieszkalnych zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi.
Premia kompensacyjna
Premia kompensacyjna została wprowadzona do ustawy celem zadośćuczynienia właścicielom nieruchomości ograniczenia w możliwości podnoszenia czynszów w wynajmowanych lokalach. Pomimo, iż nie jest więc bezpośrednio związana ze zjawiskiem termomodernizacji, jest formą finansowania przedsięwzięć remontowych oraz remontów budynków mieszkalnych jednorodzinnych, pochodzącą również z Funduszu Termomodernizacji i Remontów.
W latach 1994-2005 na mocy ustawy z dnia 2 lipca 1994 roku o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. Nr 105, poz. 509 ze zm., dalej jako „NajLokU”) oraz następującej po niej ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 71, poz. 733 ze zm., dalej jako „OchrLokU”) nałożony został obowiązek ustalania czynszów w tzw. lokalach kwaterunkowych według ściśle określonych zasad.
W NajLokU określono dwa rodzaje czynszu – wolny i regulowany. Czynsz regulowany dotyczył między innymi najemców lokali tworzących zasób mieszkaniowy gminy oraz stanowiących własność Skarbu Państwa w tym właśnie lokali kwaterunkowych – takich, gdzie najem został nawiązany na podstawie decyzji o przydziale lub na podstawie innego tytułu prawnego przed wprowadzeniem w danej miejscowości publicznej gospodarki lokalami albo szczególnego trybu najmu, a czynsz za najem tego lokalu był regulowany lub ustawowo ograniczony do 3% wartości odtworzeniowej lokalu w skali roku, bądź ograniczony w zakresie możliwości jego podwyższenia do 10% dotychczasowego czynszu w skali roku w okresie 12 listopada 1994 roku do 25 kwietnia 2005 roku. OchrLokU również regulowała i określała szczegółowo zasady podwyżki czynszów.
Ograniczenia wynikające z powyższych przepisów były przedmiotem skargi do ETPC, której uwzględnienie zmusiło polskiego ustawodawcę do ich zmiany. Premia kompensacyjna w obecnym kształcie zaczęła funkcjonować z dniem 7 czerwca 2010 roku. Może o nią ubiegać się inwestor będący osobą fizyczną, który jest właścicielem budynku mieszkalnego (lub jego części) z co najmniej jednym lokalem kwaterunkowym i w dniu 25 kwietnia 2005 roku był jego właścicielem (lub jego części), bądź spadkobiercą osoby będącej właścicielem budynku mieszkalnego (lub jego części) z co najmniej jednym lokalem kwaterunkowym, która w dniu 25 kwietnia 2005 roku była jego właścicielem (lub jego części). Premia kompensacyjna przyznawana jest na realizację przedsięwzięcia remontowego lub na remont budynku mieszkalnego jednorodzinnego.
Zaletą premii kompensacyjnej jest to, że jest przyznawana na realizację inwestycji finansowanej nie tylko z kredytu, ale i środków własnych. Limit wysokości premii kompensacyjnej wyznacza iloczyn wskaźnika kosztu przedsięwzięcia (pomiędzy 0,5 a 0,7; jest to stosunek kosztu przedsięwzięcia w przeliczeniu na 1 m2 powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego) oraz kwoty wynoszącej 2% wskaźnika przeliczeniowego za każdy m2 powierzchni użytkowej lokalu kwaterunkowego za każdy rok, w którym obowiązywały w stosunku do tego lokalu ograniczenia dotyczące wysokości czynszu za najem (od 12 listopada 1994 roku do 25 kwietnia 2005 roku). Wskaźniki przeliczeniowe kosztu odtworzenia 1 m2 powierzchni użytkowej budynków mieszkalnych określane są w oparciu o OchrLokU.
Gminny program niskoemisyjny
Polska od lat znajduje się w czołówce europejskich krajów z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem. Zgodnie z rankingiem sporządzonym przez Światową Organizację Zdrowia w 2016 roku, zaktualizowaną w 2018 roku, z 50 wymienionych miast aż 36 mieściło się właśnie w Polsce.
Bierna postawa administracji publicznej w zakresie ustawodawstwa stymulującego zmniejszanie zanieczyszczenia powietrza doprowadziła do wydania przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej dnia 22 lutego 2018 roku wyroku stwierdzającego, że Rzeczpospolita Polska w latach 2007-2015 nie ustanowiła skutecznego systemu ochrony przed zanieczyszczonym powietrzem (C-336/16).
Powyższe zaowocowało między innymi przyjęciem rządowego programu „Czyste Powietrze”, uchwaleniem przez niektóre sejmiki województw uchwał antysmogowych, czy też rządowym projektem w postaci właśnie ustawy zmieniającej przewidującej utworzenie gminnych programów niskoemisyjnych. Projekt ten reaguje przede wszystkim na zjawisko ubóstwa energetycznego, czyli utrudnioną możliwością zaspokajania potrzeb energetycznych z powodu niskiego dochodu lub charakterystyki mieszkania. Potrzeby energetyczne, to z kolei wszystkie czynności wykorzystujące energię cieplną jak i elektryczną, niezbędne do utrzymania godnego poziomu życia.
Celem więc ustawy zmieniającej, jak czytamy w uzasadnieniu jej projektu, było wprowadzenie szeregu rozwiązań, które umożliwią termomodernizację jednorodzinnych budynków mieszkalnych zamieszkiwanych przez osoby dotknięte problemem ubóstwa energetycznego i wymianę lub likwidację niespełniających standardów emisyjnych urządzeń grzewczych w postaci kotłów na paliwo stałe.
Standard niskoemisyjny to wymagania, jakim powinny odpowiadać urządzenia lub systemy grzewcze ogrzewające budynki mieszkalne jednorodzinne lub urządzenia lub systemy podgrzewające wodę użytkową w tych budynkach, wynikające z rozporządzeń Komisji Unii Europejskiej.
Z kolei przedsięwzięciem niskoemisyjnym nazywane jest przedsięwzięcie, którego przedmiotem jest przygotowanie i realizacja ulepszenia, w wyniku którego następuje:
– wymiana, likwidacja urządzeń lub systemów grzewczych ogrzewających budynki mieszkalne jednorodzinne lub urządzeń lub systemów podgrzewających wodę użytkową w tych budynkach, które nie spełniają standardów niskoemisyjnych, na spełniające standardy niskoemisyjne i w przypadku likwidacji – przyłączenie budynku mieszkalnego jednorodzinnego do sieci ciepłowniczej lub gazowej,
– zmniejszenie zapotrzebowania budynków mieszkalnych rodzinnych na ciepło grzewcze w określonych ustawą przypadkach.
Przykładowo więc, przedsięwzięcie może polegać na dociepleniu ścian, stropów, podłóg na gruncie, fundamentów, stropdachów, wymianie stolarki okiennej i drzwiowej, modernizacji systemu wentylacji.
Gminny program niskoemisyjny realizowany jest w drodze porozumienia zawieranego przez ministra właściwego do spraw gospodarki z daną gminą, która jest gotowa uczestniczyć w sfinansowaniu wymiany starych urządzeń grzewczych na nowe, niskoemisyjne. Program zawiera między innymi inwentaryzację budynków niespełniających standardów niskoemisyjnych oraz opis planowanych działań mających na celu ich spełnienie. Po zawarciu porozumienia, gmina będzie mogła zawrzeć umowę o realizację przedsięwzięcia niskoemisyjnego z osobą która spełnia między innymi następujące warunki:
– jest właścicielem/współwłaścicielem albo posiadaczem/współposiadaczem samoistnym całości lub części budynku mieszkalnego lub lokalu w którym realizowane jest przedsięwzięcie niskoemisyjne,
– w okresie 3 miesięcy poprzedzających miesiąc zawarcia umowy, średni miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego nie przekracza kwoty 175% najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym i 125% tej kwoty w gospodarstwie wieloosobowym,
– posiada środki własne oraz zasoby majątkowe nieprzekraczające 424.000 zł z uwzględnieniem wartości budynku którego dotyczy przedsięwzięcie niskoemisyjne, lub lokalu wydzielonego w takim budynku,
– faktycznie zamieszkuje w budynku lub lokalu wydzielonego w takim budynku.
Przedsięwzięcia niskoemisyjne realizowane na podstawie porozumień w zasadniczej części, tj. w 70% mają zostać sfinansowane ze środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów. Gmina zobowiązana jest zabezpieczyć w budżecie pozostałą część środków finansowych, tj. 30% kosztów realizacji porozumienia. Oznacza to, że z założenia osoby, na rzecz których realizowane będą przedsięwzięcia, co do zasady nie będą ponosiły jakichkolwiek jego kosztów (uwzględniając wyjątki wskazane w ustawie zmieniającej).
Podsumowanie
Temat poziomu zanieczyszczenia powietrza jest coraz częściej podnoszony w dyskusji społecznej, przede wszystkim w związku z utrzymującym się stanem przekroczenia dopuszczalnych jego norm. Bieżące działania legislacyjne w zamierzeniu mają doprowadzić do poprawy jakości powietrza w Polsce, jednak aby tak się stało, muszą one dotrzeć do szerszej publiczności, ponieważ jak wynika z obecnej praktyki – znikoma w społeczeństwie jest świadomość tematu pomocy rządowej oferowanej przy przedsięwzięciach termomodernizacyjnych a i również – co może interesować nawet większą ilość odbiorów – wsparcia przedsięwzięć remontowych.