Kiedy można domagać się ustanowienia służebności drogi koniecznej? Jakie są wymogi formalne niezbędne do powstania służebności? Czy istnieją okoliczności, w których możemy domagać się ustanowienia drogi koniecznej wbrew woli właściciela nieruchomości przez którą służebność taka miałaby przebiegać?
Analiza
Służebność drogi koniecznej może zostać ustanowiona na rzecz nieruchomości, która nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub nie ma odpowiedniego dostępu do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich.
Służebność może zostać ustanowiona za zgodą właściciela nieruchomości obciążonej, przez którą ma przebiegać. Do ustanowienia służebności gruntowej potrzebne jest co najmniej oświadczenie właściciela nieruchomości obciążanej, złożone w formie aktu notarialnego. Jeśli właściciel potencjalnej nieruchomości obciążonej wyraża zgodę na jej ustanowienie najlepiej zawrzeć umowę pomiędzy stronami w formie aktu notarialnego, określającą treść służebności (określić na czyją rzecz została ustanowiona, jej przebieg, dozwolony sposób korzystania z nieruchomości) oraz wysokość wynagrodzenia należnego właścicielowi nieruchomości obciążonej. Wynagrodzenie może być świadczeniem jednorazowym, ale może mieć także charakter świadczenia okresowego np. comiesięcznego. Strony w umowie uzgadniają wysokość wynagrodzenia lub jego brak. Z ustanowieniem służebności powinien też być połączony wpis służebności do ksiąg wieczystych obu nieruchomości (nieruchomości władnącej i nieruchomości obciążonej). Służebność powstaje wraz z jej ustanowieniem pomiędzy stronami, a wpis do księgi wieczystej jedynie potwierdza ten fakt. Brak takiego wpisu w jednej lub obu księgach wieczystych nieruchomości, mimo właściwego ustanowienia, nie oznacza więc, że ta służebność nie powstała. W przyszłości może jednak powstać problem z udowodnieniem jej istnienia, dlatego najlepiej ujawnić ją w księgach wieczystych prowadzonych dla obu nieruchomości.
Jeśli właściciel nieruchomości, jaka ma być obciążona służebnością nie wyraża zgody na ustanowienie na jego nieruchomości służebności właścicielowi nieruchomości nie mającej odpowiedniego dostępu przysługuje prawo domagania się przymusowego ustanowienia takiej służebności za wynagrodzeniem. Domagać się ustanowienia drogi koniecznej może oczywiście właściciel nieruchomości, która dostępu nie ma w ogóle, ale też właściciel nieruchomości, która w prawdzie dostęp ma, ale dostęp ten jest nieodpowiedni. Nie wystarczy jednak subiektywne odczucie właściciela nieruchomości odnośnie tego, czy dostęp ten jest odpowiedni czy też nie. Ocena okoliczności uzasadniających ustanowienie nowej służebności będzie należała do sądu, a zgodnie z orzecznictwem służebność taka ustanowiona może być wyjątkowo. W takiej sytuacji właściciel, powinien wykazać, że brak jest możliwości korzystania z istniejącego dostępu np. w określonych porach roku lub ze względu na warunki geologiczne (roztopy, podmokły teren), a ponadto, że nie jest w stanie zapobiec powoływanym niedogodnościom. Właściciel powinien próbować bowiem najpierw przeciwdziałać istniejącym niedogodnościom, a dopiero, gdy okaże się to niemożliwe domagać się ustanowienia drogi koniecznej. Trzeba ponadto pamiętać, że przymusowe ustanowienie przez sąd służebności drogi koniecznej następuje z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu, ale też z jak najmniejszym obciążeniem nieruchomości, przez które służebność ma być prowadzona. Ponadto jeżeli konieczność ustanowienia służebności drogi koniecznej jest następstwem sprzedaży nieruchomości lub innej czynności prawnej, to – o ile jest to możliwe – przeprowadzenie przez sąd drogi koniecznej nastąpi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej.
Zgodnie z orzecznictwem nie ma możliwości ustanowienia służebności drogi koniecznej pomiędzy nieruchomościami jednego właściciela, jeśli konieczność taka nie wynika z faktu istnienia na jednej z nich budynków gospodarskich. Brak budynków gospodarskich wyłącza możliwość żądania przymusowego ustanowienia służebności drogi koniecznej pomiędzy nieruchomościami.
Należy pamiętać, że służebność drogi koniecznej jest służebnością odpłatną tzn. za wynagrodzeniem na rzecz właściciela nieruchomości obciążonej. Dodatkowo przymusowe ustanowienie takiej służebność wiąże się z koniecznością poniesienia kosztu złożenia wniosku o ustanowienie służebności do sądu,jak i kosztów samego postępowania.
Wnioski
Służebność drogi koniecznej może być ustanowiona dobrowolnie pomiędzy właścicielem nieruchomości, przez jaką ma ona przebiegać oraz właścicielem nieruchomości, której ma służyć.
Brak zgody właściciela nieruchomości, jaka ma być obciążona nie wyklucza jednak możliwości domagania się ustanowienia służebności na drodze sądowej.
Warunkiem przymusowego ustanowienia służebności może być kompletny brak dostępu do drogi publicznej lub budynków gospodarskich albo istnienie w prawdzie dostępu, lecz dostępu nieodpowiedniego.
Nieodpowiedniość istniejącego dostępu oceniana jest przez sąd. Z prawnego punktu widzenia nie jest istotna subiektywna opinia właściciela nieruchomości o nieodpowiedniości istniejącego dostępu.
Służebność drogi koniecznej jest co do zasady służebnością odpłatną, chyba ze w drodze umowy pomiędzy stronami właściciel nieruchomości obciążonej wyrazi zgodę na jej nieodpłatne ustanowienie. Wynagrodzenie może być jednokrotne (wraz z ustanowieniem prawa) lub okresowe.