Jaka jest podstawa prawna dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej decyzją wywłaszczeniową wydaną przed 1.09.2004 r.? Jaki zakres roszczeń przysługuje poszkodowanym w wyniku wadliwych decyzji wywłaszczeniowych? W jakim trybie można dochodzić odszkodowania oraz jaki jest okres przedawnienia roszczeń?
Analiza
Znaczna część decyzji administracyjnych wydanych w okresie PRL, które dotyczą wywłaszczonych nieruchomości jest obciążona uchybieniami. Są one podstawą do stwierdzenia nieważności decyzji, a tym samym dają możliwość dochodzenia odszkodowania. Podstawą dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu wadliwych decyzji administracyjnych do 1.09.2004 r. były przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, w tym w szczególności art. 160 kpa. Przywołana regulacja została jednak uchylona z dniem 1.09.2004 r. z jednoczesnym zastrzeżeniem, że od tego momentu zastosowanie znajdą przepisy kodeksu cywilnego dotyczące odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych (art. 417 i 4171 kc). Ta nowelizacja doprowadziła jednak początkowo do bardzo poważnych wątpliwości w zakresie zastosowania odpowiednich przepisów w sytuacji gdy wydanie wadliwej decyzji i stwierdzenie jej bezprawności, będące podstawą powstania roszczenia odszkodowawczego, wypadają w dwóch różnych przedziałach czasowych, przed i po 1.09.2004 r.
Istniejące wątpliwości zostały jednak ostatecznie rozstrzygnięte uchwałą pełnego składu Sąd Najwyższego podjętą w 31.03.2011 r. (III CZP 112/10). Sąd wskazał, że do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed 1.09.2004 r. zastosowanie znajdą przepisy uchylonego art. 160 kpa, mimo że jej nieważność lub wydanie z naruszeniem prawa stwierdzono po tym dniu.
Po pierwsze oznacza to, że w kontekście odszkodowania za wadliwe decyzje wydane przed 1.09.2004 r., a zatem wszystkie decyzje wywłaszczeniowe wydane w okresie PRL, w pierwszej kolejności należy odwołać się do uchylonych reguł kodeksu postępowania administracyjnego. Jest to o tyle niekorzystne dla poszkodowanych, że art. 160 kpa pierwotnie przewidywał jedynie możliwość odszkodowania za szkodę rzeczywistą, realny ubytek majątku. Dopiero Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 23.09.2003 r. (K20/02) stwierdził niekonstytucyjność takiego rozwiązania rozszerzając zakres dochodzonych roszczeń także na utracone korzyści (korzyści które dany podmiot osiągnąłby gdyby szkody mu nie wyrządzono). Tym samym, zgodnie z przywołaną uchwałą Sądu Najwyższego jeżeli wadliwa decyzja administracyjna została wydana przed dniem wejścia w życie Konstytucji (17.10.1997 r.) ewentualne odszkodowanie nie będzie obejmowało korzyści utraconych wskutek jej wydania.
Po drugie, dochodzenie takiego odszkodowania zawsze, bez względy na datę wydania decyzji nadzorczej, właściwe jest tylko postępowanie przed sądami powszechnymi. Wyłącza to tym samym możliwość dochodzenia takiej szkody w postępowaniu administracyjnym, niezależnie od podstaw (cywilnych lub administracyjnych) takiej odpowiedzialności.
Rozstrzygnięcie o zastosowaniu do roszczeń odszkodowawczych art. 160 kpa przesądza także o kwestii przedawnienia. Zgodnie z art. 160 kpa roszczenie przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca bezprawność wadliwej decyzji administracyjnej. Rozwiązanie to jest zdecydowanie bardziej korzystne dla poszkodowanych niż przepisy prawa cywilnego, które przewidują wprawdzie dłuższy, bo dziesięcioletni termin przedawnienia jednak jest on liczony od daty zdarzenia, które wywołało szkodę. Jeżeli za owo zdarzenie uznamy wydanie decyzji, której nieważność stwierdzono, w konsekwencji w wielu przypadkach roszczenie o odszkodowanie przedawni się, zanim będzie możliwe jego dochodzenie.
W tej sytuacji pojawia się także problem sytuacji prawnej osób, których roszczenia zostały oddalone z uwagi na termin przedawnienia, bo sądy z uwagi na istniejące w orzecznictwie wątpliwości orzekały na podstawie przepisów prawa cywilnego. Osoby te w chwili obecnej mają niestety zamkniętą drogę do dochodzenie odszkodowania i nie mają żadnej możliwości wzruszenia prawomocnych orzeczeń w ich sprawach. Zmiana sposobu interpretacji przepisu w orzecznictwie nie stanowi podstawy weryfikacji prawomocnego orzeczenia.
Wnioski
Podstawą dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za wadliwe decyzje wywłaszczeniowe wydane w okresie PRL, których nieważność została stwierdzona po 1.09.2004 r. stanowią przepisy uchylonego art. 160 kpa.
Zakres odszkodowania za takie decyzje obejmuje jedynie rzeczywistą stratę czyli realny ubytek w majątku osoby wywłaszczonej.
Trybem właściwym do dochodzenia odszkodowania jest postępowanie przed sądami powszechnymi
Roszczenia przedawniają się z upływem 3 lat od dni, w którym ostateczna stała się decyzja stwierdzająca nieważność.