Kto zapłaci podwykonawcy za zobowiązania finansowe: inwestor czy wykonawca, który podpisał umowę z podwykonawcą? W jaki sposób inwestorzy oraz podwykonawcy powinni zabezpieczyć swoje interesy? Sprawdź, jakie są planowane zmiany w zakresie solidarnej odpowiedzialności inwestora i wykonawcy za zobowiązania względem podwykonawców.
W dniu 8 lipca 2016 r. wpłynął do Sejmu senacki projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, obejmujący swoim zakresem zasady odpowiedzialności inwestora za wynagrodzenie należne podwykonawcom uczestniczącym w procesie budowlanym. Pomimo tego, że projekt składa się jedynie z trzech artykułów, planowane zmiany są istotne i powinny zainteresować zarówno inwestorów, jak i wykonawców oraz podwykonawców.
Bierna zgoda inwestora a solidarna odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia
Zasady odpowiedzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcom od samego początku ich wprowadzenia w 2003 roku wywoływały dyskusje i kontrowersje. Zgodnie z nimi inwestor powinien wyrazić zgodę na zawarcie przez wykonawcę umowy z podwykonawcą, co skutkuje powstaniem solidarnej odpowiedzialności inwestora i wykonawcy za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Aktualnie utrwalony jest pogląd, zgodnie z którym brak zgody na zawarcie umowy z podwykonawcą pozostaje bez znaczenia dla ważności umowy zawartej pomiędzy wykonawcą i podwykonawcą. Wyrażenie zgody jest jednak konieczne dla powstania solidarnej odpowiedzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy. Jednak zgoda ta nie musi zostać wyrażona w sposób czynny (forma pisemna, ustna, a także zgoda dorozumiana), ponieważ wystarczająca jest bierna zgoda (milcząca zgoda). W kontekście pierwszego sposobu należy zauważyć, że nie przewiduje się żadnej szczególnej formy wyrażenia zgody przez inwestora, co oznacza, że jego wola może być ujawniona w każdy możliwy sposób. W orzecznictwie przyjął się pogląd, że zgoda dorozumiana występuje wtedy, gdy inwestor np. toleruje obecność podwykonawcy na placu budowy, odbiera wykonane przez niego roboty budowlane, dopuszcza podwykonawcę do narad technicznych, czy też wydaje mu polecenia w toku procesu budowlanego.
Należy jednak zauważyć, że przy zgodzie czynnej nie jest konieczne stosowanie procedur potwierdzających wykonanie robót, jak w przypadku biernej zgody. Aby uznać, że inwestor milcząco wyraził bierną zgodę na zawarcie umowy z podwykonawcą, wykonawca zobowiązany jest bowiem przedstawić mu umowę z podwykonawcą, albo jej projekt wraz z częścią dokumentacji dotyczącej wykonania robót przez podwykonawcę. Jeśli w terminie 14 dni od tej daty inwestor nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, przyjmuje się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy z podwykonawcą. Z tego powodu inwestor odpowiadając za zobowiązania wykonawcy względem podwykonawcy, jest narażony na sytuację, w której zapłaci dwukrotnie za te same prace budowlane: wykonawcy, a następnie jego podwykonawcy, który nie otrzymał wynagrodzenia za wykonane prace od wykonawcy.
Projektowane zmiany
Dostrzegając obecne problemy związane z solidarną odpowiedzialnością inwestora i wykonawcy, Senat proponuje rozwiązanie, dzięki któremu inwestor będzie ponosił solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy tylko wówczas, gdy wyraził w formie pisemnej zgodę na zawarcie umowy pomiędzy wykonawcą i podwykonawcą. Przewiduje się, że nadal będzie możliwe wyrażenie zgody na zawarcie umowy z podwykonawcą w dotychczasowy sposób, np. w formie ustnej lub w sposób dorozumiany. Jednakże, w takich sytuacjach solidarna odpowiedzialność inwestora nie powstanie, co oznacza, że podwykonawca będzie mógł dochodzić zapłaty wynagrodzenia wyłącznie od wykonawcy, z którym zawarł umowę. W ocenie Senatu, projektowana zmiana wyeliminuje negatywne zjawisko podwójnego regulowania wynagrodzenia, gdy podwykonawca nie otrzyma należnej sumy od wykonawcy, z którym zawarł umowę.
Projekt zakłada, że przepisy dotychczasowe będą znajdować zastosowanie do umów z podwykonawcą, które zostały zawarte przed dniem wejścia w życie projektowanych zmian.
Inwestorzy mogą zyskać kosztem podwykonawców
W aktualnym stanie prawnym zasady ponoszenia odpowiedzialności przez inwestora za zapłatę wynagrodzenia podwykonawców są mało przejrzyste i w dużej mierze opierają się na dorobku orzecznictwa. Dlatego podjęcie działań ustawodawczych jest zasadne i konieczne. Obawy może budzić fakt, że projektowane zmiany mogą doprowadzić do uprzywilejowania inwestorów kosztem podwykonawców, a przecież założeniem projektu ustawy było znalezienie równowagi dla interesów tych uczestników procesu budowlanego. O ile wymóg uzyskania pisemnej zgodny inwestora na zawarcie umowy pomiędzy wykonawcą i podwykonawcą celem ponoszenia przez inwestora solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania wykonawcy względem podwykonawcy jest dobrym rozwiązaniem, o tyle pozostawienie możliwości wyrażenia zgody w inny sposób (np. ustnie lub w sposób dorozumiany), bez jednoznacznego uregulowania kwestii odpowiedzialności inwestora w takiej sytuacji, jest ryzykowne. Inwestorzy mogliby bowiem w dalszym ciągu nie dochowywać formy pisemnej w celu uniknięcia ryzyka ponoszenia odpowiedzialności względem podwykonawców. W związku z tym optymalnie byłoby, aby z projektowanych zmian wprost wynikało, czy inwestor będzie ponosić odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy, gdy upłynie termin na zgłoszenie przez niego sprzeciwu lub zastrzeżeń do umowy z podwykonawcą. Brak jednoznacznego rozstrzygnięcia tej kwestii może skutkować stanem niepewności prawnej do czasu ukształtowania się praktyki orzeczniczej, co nie służyłoby żadnemu z uczestników obrotu gospodarczego. Jednocześnie wydaje się, że milczenie inwestora powinno za sobą nieść skutek w postaci ponoszenia przez niego solidarnej odpowiedzialności za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy. Takie uregulowanie zapobiegałoby zakusom inwestorów w kierunku uniknięcia tej odpowiedzialności.
Wykonawcy bez przywilejów
Co istotne, opisywany mechanizm ma poprawić sytuację inwestorów, ale już nie wykonawców. Projekt nie przewiduje bowiem obowiązku uzyskania pisemnej zgody wykonawcy, aby ponosił on solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia należnego dalszemu podwykonawcy, który związał się umową z podwykonawcą wykonawcy.
Ochrona interesów inwestorów, wykonawców i podwykonawców
Niezależnie od powyższego wskazać należy, że pomimo uprzywilejowania podwykonawców w aktualnym stanie prawnym, inwestorzy nie pozostają bez możliwości zabezpieczenia swoich interesów przed ryzykiem zapłaty wynagrodzenia zarówno na rzecz wykonawcy, jak i jego podwykonawców. Z punktu widzenia inwestora konieczne jest zadbanie o to, aby w umowie z wykonawcą przewidziany był obowiązek przedkładania przez niego oświadczeń jego podwykonawców o uregulowaniu przez niego wynagrodzenia na ich rzecz, względnie o wysokości należnego im i niezapłaconego jeszcze wynagrodzenia. Inwestorzy powinni mieć również zapewnioną możliwość dokonywania zapłaty bezpośrednio na rzecz podwykonawców, a także wstrzymania się z dokonaniem zapłaty wynagrodzenia należnego wykonawcy do momentu przedłożenia przez niego wskazanych powyżej oświadczeń podwykonawców.